Projekty Fundacji Wspólne Korzenie
Fundacja Wspólne Korzenie, we współpracy z Gminą Wyznaniową Żydowską i Zarządem Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie, podjęła się niezwykłego projektu – renowacji ulicy Smętnej oraz przywrócenia pamięci o jej historycznym znaczeniu. Zamysł całego przedsięwzięcia został zaakceptowany i uzyskał poparcie Naczelnego Rabina Polski, Michaela Schudricha, po wcześniejszej akceptacji Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Dyrektora Cmentarza przy ul. Okopowej, Pana Witolda Wrzosińskiego.
Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, będąca częścią Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, stanowi dziś nie tylko kontynuację życia religijnego i kulturalnego warszawskich Żydów, ale również moralnego i prawnego spadkobiercę bogatej historii przedwojennych gmin żydowskich. Przed II wojną światową Warszawa była jednym z największych skupisk ludności żydowskiej na świecie. Życie religijne, społeczne i kulturalne tętniło w setkach synagog, szkół, organizacji charytatywnych i instytucji edukacyjnych. Wojna i Holocaust brutalnie przerwały ten rozwój, a większość społeczności została zamordowana. Współczesna Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie działa na rzecz zachowania dziedzictwa tych pokoleń. Pełni funkcję administratora i opiekuna nad miejscami pamięci, cmentarzami i obiektami sakralnymi. Jednocześnie prowadzi działalność religijną, edukacyjną i kulturalną, zapewniając ciągłość tradycji żydowskiej w duchu pamięci, ale także życia. Dzięki tej ciągłości Gmina nie tylko pielęgnuje pamięć o przeszłości, ale również współtworzy przyszłość żydowskiego życia w Polsce.
Cmentarz Żydowski przy ulicy Okopowej to jeden z najstarszych i największych cmentarzy żydowskich w Europie. Wśród dziesiątek tysięcy macew i wspaniałych grobowców kryją się zapomniane historie, a wśród nich – ulica Smętna. Choć nie znajdziemy jej na współczesnych mapach, ta symboliczna aleja, pełna melancholii i godności, czeka na swoje ponowne odkrycie.
Nazwa „Smętna” nie pochodzi z żadnych oficjalnych rejestrów urbanistycznych. Powstała wśród odwiedzających nekropolię – z potrzeby nazwania czegoś, co głęboko poruszało. Dla tych, którzy chodzili jej ścieżką, Smętna była czymś więcej niż aleją między grobami. Była drogą przejścia – symbolicznym mostem między światem żywych a pamięcią o zmarłych. Wybrukowana kamieniami, prowadziła przez starą część cmentarza, gdzie czas odcisnął swoje najcięższe piętno.
Ulica Smętna prowadziła do miejsca, które stało się symbolem niewyobrażalnego cierpienia – warszawskiego getta. W szczytowym momencie zamknięto tam ponad 400 tysięcy Żydów. Getto warszawskie było nie tylko miejscem ludobójstwa, ale także oporu – to tutaj w kwietniu 1943 roku, wybuchło powstanie w getcie, będące pierwszym miejskim zrywem przeciw hitlerowskiej okupacji.
Podczas okupacji niemieckiej ulica Smętna stała się punktem kontaktowym pomiędzy mieszkańcami „aryjskiej strony” a osobami próbującymi ratować Żydów. Dzięki swojej ustronnej lokalizacji, niewielkiemu ruchowi i naturalnej osłonie, jaką dawał cmentarz, miejsce to służyło jako przestrzeń konspiracyjnych spotkań. Tu przekazywano informacje, dostarczano żywność, lekarstwa, fałszywe dokumenty, a czasem organizowano ucieczki. Relacje świadków wskazują, że w okolicznych domach ukrywano uciekinierów z getta, którzy czekali na dalszy transport w bezpieczniejsze miejsca. Ulica Smętna, choć cicha i niepozorna, stała się symbolem odwagi i solidarności w czasach, gdy za najmniejszy akt pomocy groziła śmierć.
Wśród bohaterów ulicy Smętnej byli zarówno Polacy, jak i Żydzi, którzy wspólnie tworzyli sieć pomocy. Zwykli ludzie – krawcy, nauczyciele, gospodynie domowe – stawali się cichymi bohaterami, którzy swoją odwagą przeciwstawiali się machinie nienawiści. Każda przemycona paczka żywności, każde uratowane dziecko, każda wiadomość o nadziei były kroplą człowieczeństwa w oceanie beznadziei.
Dziś ulica Smętna pozostaje niemal niezauważona. Nie znajdziemy tam pomników ani tablic, które przypominałyby o jej roli w ratowaniu życia. Jednak czy pamięć o bohaterach powinna zniknąć wraz z upływem czasu? Czy ich odwaga i poświęcenie nie zasługują na to, by być częścią naszej wspólnej historii?
Przywrócenie pamięci ulicy Smętnej to nie tylko gest wobec przeszłości, ale także lekcja dla współczesnych. To przypomnienie, że nawet w najciemniejszych czasach najmniejsze akty dobra mogą zmienić świat.
Fundacja Wspólne Korzenie podejmuje działania, by Smętna odzyskała swoje miejsce w zbiorowej świadomości. Niech stanie się symbolem odwagi, solidarności i nadziei – wartości, które nigdy nie powinny zostać zapomniane. Przywróćmy pamięć ulicy Smętnej żyjącym, aby historia tych, którzy mieli odwagę pomagać, nigdy nie zniknęła z naszych serc.